بررسی نقش های تربیتی مهدکودک
امروزه با تغییر سبک زندگی و حضور فعال تر مادران در فعالیت های اجتماعی ، نقش سایر محیط های اجتماعی نظیر مهدکودک و آمادگی در انتقال هنجارها و الگودهی صحیح به فرزندان ، کمتر از خانواده نیست . در واقع در شرایط کنونی ، کارکرد و نقش اینگونه مراکز نسبت به گذشته ، پررنگ تر شده تا جایی که به گفته روانشناسان و کارشناسان امورتربیتی ، اینگونه محیط های اجتماعی ، نه فقط صرفاً مکانی برای نگهداری کودکان نیستند بلکه مهمترین محیط برای جامعه پذیری و تعلیم و تربیت بچه ها هستند .
دکتر کامبیز کامکاری دکترای روانشناسی آموزش و پرورش کودکان می گوید : “اولین نهاد تأثیرگذار بر تربیت و تعلیم بچه ها ، خانواده است ، اما از آنجایی که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است از همان لحظه تولد تا پایان زندگی نیازمند دیگران است ، اما در حال حاضر گذر از زندگی سنتی و حرکت به سوی زندگی شهری ، باعث محصورشدن کودکان در خانه و دورشدن آنها از گروه همسالان و همبازی های خود شده ، همین تغییرپذیری موجب شده تا نهادهایی نظیر مهدکودک و آمادگی در آموزش هنجارها و ارزش ها به فرزندان دخالت کرده و حتی در مواردی بیش از نظام خانواده در ارائه الگوهای رفتاری و اخلاقی به کودکان نقش آفرینی کنند . ”
این عضو هیأت علمی دانشگاه ضمن بیان اینکه منظور از مهدکودک همان آموزش های قبل از دبستان است ، اظهار می دارد : ” بیشتر خانواده ها بین مهدکودک با پیش دبستانی تفاوت قائل هستند و تصور می کنند پیش دبستانی ، صرفاً یک دوره یکساله قبل از ورود به دبستان است که با مهدکودک متفاوت است در حالی که منظور از مهدکودک ، مجموعه دوره های آموزشی مطابق با سن کودک در میان مجموعه ای از گروههای همسال ، قبل از دوره مدرسه است . ” او با اشاره به نقش بسیار مهم مهدکودک و آمادگی در نحوه تربیت کودکان و اجتماع پذیری آنها می گوید : ” اصولاً جذابیت و تأثیرپذیری کودکان در مکان هایی مانند مهدکودک و آمادگی بیش از خانه و خانواده است از طرفی ، سریع ترین دوران رشد و یادگیری کودک ، سال های اولیه کودکی و سنین پیش از دبستان است بنابراین والدین باید در مناسب ترین زمان ، فرزندان خود را در اینگونه مکانها آموزش دهند تا ضمن آشنایی و یادگیری مهارت های اجتماعی همچون همیاری ، مساعدت و همکاری زمینه بروز استعدادهای نهفته آنها شکوفا شده و کودک برای ورود به مرحله بالاتر زندگی اجتماعی آماده شود . ”
دو سالگی بهترین سن ورود به مهدکودک
برخی اوقات پدر و مادرها ، در اینکه چه سنی برای ورود فرزندشان به مهدکودک مناسب تر است دچار تردید می شوند ، برخی هم ناچارند علیرغم میل باطنی خود فرزندشان را از ۶ ماهگی به مهدکودک ها بسپارند ، برخی خانواده ها نیز اساساً با فرستادن فرزندشان به مهدکودک و آمادگی مخالف هستند .
دکتر کامکاری در این باره می گوید : ” از نظر علمی و روانشناسی بهتر است کودکان تا پایان دو سالگی در محیط خانواده و نزد والدین خود باشند ، زیرا احساس امنیت روانی اولیه و وابستگی های عاطفی باید به صورت صحیح و طبیعی در خانواده شکل بگیرد ، در واقع کودک در این سن بشدت دلبسته والدین خود بوده و اگر قبل از پایان دو سالگی روانه این مراکز شود ، سبک دلبستگی او غیر ایمن شده و ناخواسته ، زمینه ایجاد مشکلات عاطفی برای او می شود . ”
این متخصص روانشناسی آموزش و پرورش کودکان با بیان اینکه آموزش های قبل از دبستان برای جامعه پذیری کودک بسیار ضروری است ، ادامه می دهد : ” از آنجایی که کودک از سن دو سالگی به بعد نیازمند تجربه های اجتماعی است ، ورود به مهد کودک و آموزش های پیش از دبستان آن هم در کنار گروه همسالان ، ضمن تقویت زمینه های حسی – حرکتی و یادگیری مهارت های اجتماعی همچون خودیاری بطور چشمگیری منجر به رشد اجتماعی کودک می شود تا جایی که در فاصله سنی بین ۴ تا ۶ سالگی ، با آموزش بازی های اجتماعی ، کودک بطور رسمی مهارت هایی همچون نحوه ارتباط با همنوعان ، قدرت تفکر ، درک کردن ، تفهیم ، همیاری ، مساعدت ، همکاری و … را آموخته و نهایتاً به راحتی وارد زندگی اجتماعی خواهد شد . ”
دکتر کامکاری با اشاره به نقش مهم همسالان در الگوپذیری کودکان می گوید : “آموزش مهارت ها و انتقال آن به کودکان در کنار همسالان رخ می دهد ، به عبارتی کودکان در اجتماع و از طریق بازی با گروه همسالان خود با آموزه هایی همچون یادگیری زبان ، درک مفاهیم کلامی و غیرکلامی ، نحوه ارتباط با دیگران ، کمک کردن به همنوعان خود و … به صورت هدفمند و گروهی آشنا شده و نهایتاً به رشد اجتماعی می رسند . ”
* توجه به دانش و تجربه مربی ، ضروری ترین استاندارد در انتخاب مهدکودک
معمولاً نخستین چیزی که خانواده ها در انتخاب مهدکودک به آن توجه می کنند شکل ظاهری ساختمان ، فضای داخلی اتاق ها ، رنگارنگ بودن در و دیوار و خلاصه از این جور چیزهاست که البته توجه به این معیارها به نوبه خود مهم است اما مهمتر از همه اینها ، توجه به تجربه و دانش مربیان و شیوه های آموزشی است .
دکتر کامکاری با تأکید بر نقش بسیار خطیر مربیان مهد در آموزش و پرورش کودکان در دوران مهدکودک و آمادگی می گوید : ” از آنجایی که مهد برای کودکان به منزله یک محیط کاملاً صمیمی و دوستانه است لذا تأثیرپذیری کودکان در اینگونه مکان ها از مربیان و همسالان خود به مراتب بیش از محیط خانواده است بنابراین لازم است مربیان مهد طبق معیارهای خاصی انتخاب شوند زیرا اگر مربیان ، افرادی آموزش دیده ، کارآمد و متخصص در زمینه تربیت کودکان نباشند ، بدون تردید ، در انجام رسالت خود که همانا جامعه پذیری کودکان است ، ناکام می مانند و مهم تر اینکه با بی تجربگی و نداشتن دانش کافی ، لطمات جبران ناپذیری به کودکان وارد می کنند ، لذا به همه والدین توصیه می شود در انتخاب مهد کودک ، بیش از هر چیز ، نسبت به دانش و تجربه مربیان و همچنین نحوه آموزش آنها اطمینان کامل حاصل کنند . ”
او ادامه می دهد : ” نقش مربیان در تعلیم و تربیت کودکان تا آنجاست که در کشورهای اروپایی و توسعه یافته دنیا ، داشتن مدارک تحصیلی فوق لیسانس یا دکترای مرتبط ، آشنایی با دانش روانشناسی و کودکیاری برای استخدام مربیان کاملاً الزامی است، ولی متأسفانه در کشور ما ، توجه دقیقی نسبت به صلاحیت علمی ، دانش و تجربه مربیان صورت نمی گیرد تا جایی که بررسی ها نشان می دهد ، در اغلب موارد ، میزان تحصیلات مربیان ، دیپلم می باشد . ”
این عضو هیأت علمی دانشگاه با بیان اینکه سازمان بهزیستی باید به جای نظارت بر شهریه های مهدکودک بر صلاحیت علمی مربیان تأکید کند ، پیشنهاد می دهد : ” با توجه به تأثیر علم و دانش مربیان در زمینه تعلیم و تربیت کودکان ، بهتر است ، مربیان ، از نظام روانشناسی ، مجوز آموزش کودکان دریافت کنند تا ضمن آشنایی با اصول روانشناسی کودکان و شیوه های نوین تربیتی ، بتوانند بیش از پیش در راستای ارتقای سطح تربیتی و آموزشی کودکان گام بردارند ، ضمن اینکه رسیدگی به مشکلات مربیان و کاهش مشغولیت های ذهنی آنها از سوی مدیران و مسئولان مهدکودک ها ، در موفقیت مربیان بی تأثیر نیست . ”
وی ضمن انتقاد از برخی شیوه های یادگیری در مهدکودک ها اظهار مسی دارد : “اغلب مربیان مهد ، بدون توجه به شیوه های آموزشی ، بیش از هر چیز ، کودکان را تشویق به نقاشی و شعر حفظ کردن می کنند غافل از اینکه این امر عوارض ناتوانی یادگیری را به دنبال دارد چون وقتی بچه ها دائماً در حال حفظ کردن شعر و داستان باشند ، به جای درک ، تفهیم و تفکر ، تنها حفظ کردن طوطی وار را آموزش می بینند که ادامه این روند بعدها منجر به بروز مشکلات یادگیری خواهد شد ، در حالی که تجربه و علم ثابت کرده بازی با کودک و انتقال هر آموزشی از طریق بازی های خاص ، تأثیر قابل ملاحظه ای بر قوه یادگیری کودک دارد . ”
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه ، امروزه برخی از مادران ، به دلیل اشتغال در بیرون از خانه ، تربیت و پرورش کودکشان را کاملاً برعهده این مراکز گذاشته اند و حتی کمتر با مربیان کودک خود در تماس هستند ، در حالی که لازم است خانواده ها و مربیان با برقراری ارتباط دوسویه ، نه فقط از وضعیت رفتاری کودک مطلع شوند بلکه در ارائه الگوهای رفتاری نیز همسو حرکت کنند تا کودک در یک برزخ محیطی بین درست و نادرست قرار نگیرد .
تحقیقات و بررسی ها نشان می دهد که متأسفانه در کشور ما ، بیشتر مهدکودک ها ، از استانداردها و شیوه های صحیح آموزشی ، فاصله زیادی دارد ، به عبارتی هنوز بطور جامع و کامل نقش اینگونه مراکز در رشد طبیعی کودکان در زمینه های جسمی ، عاطفی، ذهنی و اجتماعی نه تنها برای خانواده ها بلکه برای مربیان نیز روشن نیست . بنابراین لازم است با ارائه شیوه های نوین آموزشی به مربیان از سوی کارشناسان ، همچنین بالا بردن آگاهی خانواده ها از طریق اطلاع رسانی صحیح ، زمینه های ارتقای کیفی اینگونه مراکز هموار شود