پس از گذراندن اوقات تحصیلى و مطالعه مستمر و بىوقفه و فشار ذهنى و روانى ناشى از گذراندن آزمونها و امتحانات اوقات تابستان فرا مىرسند تعطیلات تابستانى در تأمین بخشى از نیازهاى جسمى و روانى جوانان و نوجوانان مؤثر است و براى ایشان بسیار خوشایند و لذتبخش است.
اوقات فراغت و بهداشت روانى
اوقات فراغت تضمین کننده سلامت و بهداشت روانى انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکرى و عملى موجب خستگى جسمى و ذهنى مىگردد. به گونهاى که فرد نشاط و سرزندگى خود را از دست مىدهد و در مواقعى زمینه را براى بروز بسیارى از اختلالات روانى موجب مىشود بخصوص از نوع بیمارىهاى روانتنى. در این شرایط برخوردارى از یک برنامه جامع و پیشبینى فرصتى آزاد و فارغ از کار موظف، اولین و مهمترین گام در پیشگیرى از آسیبهاى ذهنى و حفظ بهداشت روانى است. استفاده مطلوب و برنامهریزى شده از اوقات فراغت حتى براى دانشآموزانى که به عللى در بعضى از دروس تجدید شده‌اند باعث نشاط و سرزندگى که یکى از شاخصهاى بهداشت روانى است مىگردد و قدرت یادگیرى و نگاهدارى ذهنى در آنها افزایش مىیابد.
اوقات فراغت و خلاقیت ذهن
مطالعات نشان مىدهد که اوقات فراغت همواره بستر مناسبى براى بروز خلاقیتها و نوآورىهاست. چون ذهن انسان به فعالیت موظفى مشغول نیست، لذا مىتواند فارغ از قالبهاى از پیش طراحى شده به مسائل مورد علاقه خود بپردازد. انسان در اوقات فراغت آزادانه مىاندیشد و در حل مسائلى که در حوزه شناختى او مطرحند از تفکر خلاق بهره مىگیرد و همین خمیرمایه نوآورىها و اختراعات بشرى است.
در شرایطى که کودکان و نوجوانان تحت تنشهاى ناشى از تکالیف درسى نیستند در دوران اوقات فراغت، پرداختن به اصلاح عادات، و رفتارهاى نامطلوب امرى بسیار بااهمیت مىباشد.
اصلاح رفتار و تعالى شخصیت
کثرت و استمرار فعالیتهاى ذهنى و عملى در زندگى روزمره، بدون بهرهگیرى از فرصتهاى آزاد براى تعمق و بازنگرى به عملکرد و برخورد با افراد و مقابله با پدیدههاى مختلف، ممکن است به تدریج موجب پدیدارى عادات و رفتارهاى نامطلوب در انسان شود. این مسئله در میان دانشآموزان راهنمایى و متوسطه به دلیل تراکم و فشردگى برنامههاى درسى بیشتر قابل ملاحظه است. بنابراین یکى از ثمرات اوقات فراغت، پرداختن به چگونگى رفتار شخصى و اجتماعى خود و فرزندان است. باید توجه کرد که انحرافات اخلاقى و رفتارى به صورت ناگهانى ظاهر نمىشوند ، بلکه به تدریج ظاهر مىشوند و به همین دلیل غالبا والدین در طول سال تحصیلى فرصت ارزیابى دقیق رفتار فرزندان خود را و راههاى پیشگیرى از بروز رفتارهاى سازشنایافته را نمىیابند. بنابراین در شرایطى که کودکان و نوجوانان تحت تنشهاى ناشى از تکالیف درسى نیستند در دوران اوقات فراغت، پرداختن به اصلاح عادات، و رفتارهاى نامطلوب امرى بسیار بااهمیت مىباشد. به عنوان مثال رفتارهاى دچار اختلال مانند پرخاشگرى، افسردگى، اضطراب، کمرویى را در این ایام با استفاده از کارشناسان فن و در شرایطى مساعد مىتوان اصلاح کرد.
اوقات فراغت و آسیبپذیرى اجتماعى
در کنار همه تأثیرات مهم و حیاتبخش اوقات فراغت و ارزشمندىهایى که دارد باید واقعیت ناخوشایندى را نیز مدّ نظر قرار داد. متأسفانه به دلایل مختلف از جمله عدم نگرش مثبت در ذهن دانشآموزان نسبت به اوقات فراغت، نبودن برنامههاى آموزشى و توجیهى در بهرهورى از فرصتهاى آزاد، به ویژه تعطیلات تابستانى و بلاتکلیفىها و بىبرنامگىها، بررسىها و مطالعات انجام شده در ارتباط با بزهکارى کودکان و نوجوانان حاکى از آن است که در غالب موارد، انحرافات اخلاقى و آسیبپذیرىهاى اجتماعى با اوقات فراغت دانشآموزان ارتباط دارد. به این معنى که آغاز یا فزونى بزهکارىها در کودکان و نوجوانان در ایام فراغت و تعطیلات مدارس است، که فقر و فقدان انگیزههاى رشد مزید بر علت است. بنابراین با در نظر گرفتن حساسیت و اهمیت اوقات فراغت بسیار ضرورى است که برنامههاى جامع تهیه و تنظیم گردد و با همکارى و مشارکت اولیا و مربیان در بهرهورى و بارورسازى این فرصتها، زمینه پیشگیرى از هر نوع آسیبپذیرى را در ایام فراغت جوانان و نوجوانان فراهم آورد.
چگونگى غنىسازى و مؤثر ساختن اوقات فراغت
ورزش
۱ـ تحرک رمز سلامت
فعالیت بدنى به عنوان یک امر ضرورى در غنىسازى اوقات فراغت جوانان تأثیرات فراوانى دارد. استخوانها و عضلات و مفاصل سالم، تنظیم وزن بدنشان ، چربىها کاهش و در فعالیت قلب و ریهها مؤثر است، از همه مهمتر اضطراب و افسردگى را کاهش مىدهد. بازىها، ورزشها به نوجوانان خودباورى و اتکاى به نفس مىدهد و موجب موفقیت و مشارکت و اتحاد جمعى در آن ها می شود و خطرات ناشى از زندگى پر استرس و بىتحرک امروزى را کاهش مىدهد. تحقیقات نشان مىدهد که جوانان در طول دوران بلوغ هر چه بیشتر تحرک جسمى و حرکتى داشته باشند ، کمتر به سیگار روى مىآورند، همچنین موجب دورى از مواد مخدر و رفتارهاى خشونتبار مىشود، همچنین نتایج تحصیلات آنان بهتر خواهد بود.
اولیا و مربیان با توجه به دوران بلوغ که مرحله ظهور و شکوفایى استعدادها و خلاقیتهاست، باید متناسب با استعدادى که دارند نیروهاى نوجوانان و جوانان را به کار گیرند تا در جهت مثبت حرکت کنند.
۲ـ کار و فعالیت
کارشناسان معتقدند که کودکان و نوجوانان و جوانان در تعطیلات تابستان مىتوانند به جاى بیکارى و وقتگذرانىهاى بیهوده که در بسیارى اوقات، زیانهاى فراوانى به بار مىآورد، با آموختن کارها و مهارتهاى جدید اوقاتى پربار را سپرى کنند. اگر انرژى نوجوانان در مسیر مثبت و کار و تلاش قرار گیرد آنان را سعادتمند و مسرور مىسازد. اولیا و مربیان با توجه به دوران بلوغ که مرحله ظهور و شکوفایى استعدادها و خلاقیتهاست، باید متناسب با استعدادى که دارند نیروهاى نوجوانان و جوانان را به کار گیرند تا در جهت مثبت حرکت کنند. ولى باید کارهایى را به آنها محول کنیم که از عهده آنان برآیند و قادر به انجام آن باشند و موجبات بیکارى و محرومیت از تحصیل و تفریح را فراهم نسازد و آنها را به استثمار و بهرهکشى نکشاند.
۳ـ مطالعه و کتابخوانى
یکى از ابزارهاى مهم و غیر قابل انکار و تردید در غنىسازى اوقات فراغت همگان مطالعه است.
مطالعه یک کتاب و یک قصه شیرین و یا سرگذشت انسانها مىتواند به زندگى معنا و هدف ببخشد و دیدگاه تازهاى به او بدهد. فواید مطالعه و کتابخوانى براى نوجوانان و جوانان بر کسى پوشیده نیست و باید از مهارتهاى لازم جهت مطالعه و انگیزههاى کافى براى دستیابى به سطح مطلوب در این امر برخوردار باشند.
البته با کمبودهایى که در زمینه کتابخانهها و حتى گرانى کتابها داریم چارهاى جز فعال نمودن کتابخانههاى مدارس و مجهز ساختن آنها به کتابهاى جدید و همچنین دسترسى نوجوانان و جوانانمان در ایام تعطیلات نخواهد بود متأسفانه درِ کتابخانهها با پایان امتحانات خرداد قفل مىشوند و کتابها و این گنجینههاى دینى و علم و ادب و هنر که مىتوانند سرنوشت و زندگى جوانان ما را متحول سازند در انتظار اول مهر ماه چشم به در و دیوار و قفسههاى خاک گرفته دوختهاند تا شاید بعد از برنامهریزى درسى مدرسه آن هم در اواخر مهر و یا شاید آبان ماه بازگشایى شوند.
ارتباط با نوجوان
۴ ـ تقویت عاطفه و محبت
دراین ایام فراغت که نوجوانان و کودکان و حتى جوانانمان هنوز در کنار ما زندگى مىکنند و چشم و دل به راه ما هستند این فرصت را مغتنم بشمریم و دست محبت و نوازش خود را بر سر آنها بکشیم و آنها را از این نعمت محروم نسازیم که بالاترین فقر و ندارى و کمبودها همان فقر عاطفى و محبت است و نتیجه و حاصل محبت به قدر لازم و یا در حد کمبود و فقدان آن بر همه ما آشکار و مبین است.
۵- پرورش روح دین و دیندارى
یکى دیگر از وظایف مهم والدین در این غنىسازى اوقات فراغت پرورش روح دینخواهى و خداجویى است و اینکه به نوجوان خود به طور عملى بیاموزد که خداوند مظهر آرامش، عشق و معنویت است و ریشه بسیارى از مشکلات با دعا و نماز برطرف مىشوند و موجب انتشار انرژى در روح و جسم آنان مىشود. با هم به دامن طبیعت برویم .آنها گستره آسمان و دریا و صحرا را ببینند و هنرمندى خالق را در این زیبایىها مشاهده نمایند و پیوند بیشتر با خدا بیابند که این زندگى مانند دریاى موّاجى است که اگر امروز آرام است فردا طوفانى خواهد شد و کودکان و نوجوانان ما باید راه نجات خود از تلاطمهاى روحى را با تربیت دینى به دست آورند خصوصا با نماز مىتوان حالات و رفتارهاى مذهبى را به آنها یاد داد و در سایهسار اخلاق آرام فرزندانمان آسودهخاطر به سر بریم.
***
هر خانواده ای با توجه به امکانات خود باید برای اوقات فراغت فرزندان برنامه ای صحیح داشته باشد .برنامه ی متعادلی که نه آنقدر متراکم باشد که فرزندان هیچ لذتی از تابستان خود نبرده و خستگی به تنشان بماند و نه آنقدر استراحت کنند وبی برنامه باشند که وقتشان هدر برود.